ਗੋਯਾ ਰਹਿਤਨਾਮਾ
گویا رہتناما
Goya Rehitnama
ਭਾਈ ਨੰਦ ਲਾਲ ਜੀ ਗੋਯਾ
بھائی نند لال جی گویا
Bhai Nand Lal Ji Goya.
The Goyā Rehitnāmā, like the Tankhanama, was written by Anandpur Sahib Darbar poet Bhai Nand Lal Ji Goya, with the final verse dating it to 5 December 1695. Written in the old Sadhukari verse, the composition follows the theme of the composer, Bhai Nand Lal Ji, engaging in dialogue with the 10th Nanak Guru Gobind Singh Sahib. The theme of their discussion, and the message imparted to the reader, is one of faithful service and recognizing the form manifest of the Guru. While the Tankhanama outlines sanctions, the Goya Rehitnama details how a Sikh should follow the simplicities of faithful life - arising early, bathing, reciting the important prayers and yearning the Guru. Guru Gobind Singh Sahib then expands on a query of how God and the Guru can be realized by the seeker. Overall, the Sikh is encouraged to be a beacon of faith and discipline in an otherwise faithless world.*
This presentation of the Goya Rehitnama is primarily derived from a print publication shared online by Basics of Sikhi. The Gurmukhi in that print was then compared and contrasted with the online versions available by iGurbani and SearchGurbani. As the Rehitnama was written in the poetical Sadhukari hybrid language using the Gurmukhi script, The Curator aligned the Gurmukhi to match the language structure found east of Panjab in the Yamuna-Gangetic Doab of Central India. This meant the general removal of Panjabi language indicators such as the letter nāṇā (ਣ) and the vowel dulāvā (ਐ), as simpler Indic language bases in the likes of Awadhi, Bhojpuri, Braj, Sanskrit and Hindustani (Hindi-Urdu) do not possess such language complexities. Pre-modern Gurmukhi indicators such as the sh sound (ਸ਼) and adkh (ਅੱਧਕ; ਅੱ) were also removed.
¹ The first line of the fourth stanza makes reference to a set of five; “the five disciplines”. Some translations use the term ‘revel’, meaning ‘pleasure’ or ‘delight’, which may lead the reader to assume the acceptance of the Five Thieves [Anger, Lust Greed, Attachment, Ego]. Other translations erroneously translate this as the Five Kakkars [Kirpan, Kanga, Kesh, Kachhera, Kara]. However, this Rehitnama was written before the 1st Vaisakhi Amrit Sanchar of 1699 CE, as dated at the end. The Five Disciplines addressed are the historic Panj Granthi Gurbani Compositions. These are:
1. Bavan Akhri of Guru Arjan Sahib [Raag Gauri].
2. Sukhmani Sahib of Guru Arjan Sahib [Raag Gauri].
3. Asa Di Vaar of Guru Nanak Sahib [Raag Asa].
4. Oankar of Guru Nanak Sahib [Raag Ramkali].
5. Sidh Gosth of Guru Nanak Sahib [Raag Ramkali].
——————————————————————————————-
* Gurbachan Singh Talib, Harbans Singh, et. al. (2016). “Nand Lal, Bhai” in The Encyclopaedia of Sikhism, Vol. III [M-R]; Fourth Reprint. Patiala: Punjabi University. pg. 195-196.
* Taran Singh, Harbans Singh, et. al. (2016). “Rahitname” in The Encyclopaedia of Sikhism, Vol. III [M-R]; Fourth Reprint. Patiala: Punjabi University. pg. 427-428.
-
ਗੋਯਾ ਰਹਿਤਨਾਮਾ, ਤਨਖ਼ਾਹਨਾਮਾ ਵਾਂਗ, ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਕਵੀ ਭਾਈ ਨੰਦ ਲਾਲ ਜੀ ਗੋਯਾ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੰਤਿਮ ਪਦੇ ਵਿੱਚ ਤਾਰੀਖ 9 ਮੱਘਰ ਸੰਮਤ 1752 ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅੱਜ ਦਾ ਤਾਰੀਖ ਹੈ 22 ਮੱਘਰ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ 227 ਅਤੇ 5 ਦਸੰਬਰ 1695।
ਪੁਰਾਤਨ ਸਧੁਕੜੀ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਰਚਨਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਭਾਈ ਨੰਦ ਲਾਲ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਦਸਵੇਂ ਨਾਨਕ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ ਕਰਨ ਦੀ ਰੀਤੀ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ।
ਰਹਿਤਨਾਮਾ ਦਾ ਮਕਸਦ ਹੈ ਕਿ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ਸਿੱਖੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਰੂਪ ਸਰੂਪਾਂ ਬਾਰੇ। ਜਿੱਥੇ ਤਨਖ਼ਾਹਨਾਮਾ ਵਿੱਚ ਤਨਖ਼ਾਹਾਂ ਦਾ ਕਥਨ ਹੋਇ ਹੈ ਗੋਯਾ ਰਹਿਤਨਾਮਾ ਦੇ ਵਿੱਚ ਜਗਿਆਸੂ ਦਾ ਸਾਦਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਉਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਰਭਾਤ–ਸਵੇਰ ਜਾਗੋ, ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰੋ, ਨਿਤਨੇਮ–ਰਹਿਰਾਸ–ਕੀਰਤਨ ਸੋਹਿਲਾ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹੋ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰੋ। ਭਾਈ ਨੰਦ ਲਾਲ ਜੀ ਗੋਯਾ ਫਿਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਰੱਬ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਥੇ ਫਿਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਕਥਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਲਯੁਗ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰਸਿੱਖ ਨੂੰ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
-
ਇੱਥੇ ਗੋਯਾ ਰਹਿਤਨਾਮਾ ਇੱਕ ਛਪੇ ਹੋਏ ਸੰਸਕਰਣ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ “Basics of Sikhi” ਤੋਂ। ਫਿਰ ਉਸ ਪ੍ਰਿੰਟ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਆਨਲਾਈਨ ਉਪਲਬਧ ਹੋਰ ਸੰਸਕਰਣਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ “iGurbani” ਅਤੇ “SearchGurbani” ਤੋਂ। ਕਿਉਂਕਿ ਗੋਯਾ ਰਹਿਤਨਾਮਾ ਪੁਰਾਤਨ ਸਧੁਕੜੀ ਕਾਵਿਕ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਲਈ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਅੱਖਰ “ਣ” ਅਤੇ ਦੁਲਾਵਾਂ ਮਾਤਰਾ ਕੱਢੇ ਗਏ ਸਨ। ਨਵੀਂ ਲਿਪੀ “ਸ਼” ਅਤੇ ਮਾਤਰਾ ਅੱਧਕ ਵੀ ਕੱਢੇ ਗਏ ਸਨ ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ।
¹ ਪਹਿਲਾ ਤੁਕ ਚੌਥੇ ਪਦੇ ਦੇ ਵਿੱਚ “ਪਾਂਚ ਨੇਮ” ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਕੁਝ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ ਵਿੱਚ “ਐਸ਼” ਲਫ਼ਜ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਥੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਭੁਲੇਖਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜ ਵਿਕਾਰਾਂ [ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ, ਹੰਕਾਰ] ਦੀ ਗੱਲ–ਉਸਤੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਹੋਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ “ਪਾਂਚ ਨੇਮ” ਸ਼ਬਦ ਬਾਰੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੰਜ ਕਕਾਰਾਂ [ਕਿਰਪਾਨ, ਕੜਾ, ਕੰਘਾ, ਕੇਸ਼, ਕਛੈਰਾ] ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਗੋਯਾ ਰਹਿਤਨਾਮਾ 1699 ਦਾ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਚਾਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ “ਪਾਂਚ ਨੇਮ” ਪੰਜ ਗ੍ਰੰਥੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਬਾਰੇ ਹਨ ਜੋ ਹੈ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ (1) ਬਾਵਨ ਅਖਰੀ, (2) ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ (3) ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ, (4) ਓਅੰਕਾਰ [ਦਖਣੀ] ਅਤੇ (5) ਸਿਧ ਗੋਸਟਿ।
-
گویا رہتناما، تنخاہناما وانگ، انندپر ساہب دربار دے کوی بھائی نند لال جی گویا دوارا لکھیا گیا سی۔ انتم پدے وچّ تاریخ 9 مگھر سنوت 1752 (17 جماہ ہجری 1107) ملدا ہے جو اجّ دا تاریخ ہے 27 الّ-تھنی ہجری 1107, 22 مگھر نانک شاہی 227 اتے 5 دسمبر 1695 ہے۔
پراتن سدھکڑی بولی وچّ لکھیا گیا ہے اتے رچنا دا کیندر بھائی نند لال جی دوارا دسویں نانک گرو گوبند سنگھ ساہب نال سنواد کرن دی ریتی تے آدھارت ہے۔
رہتناما دا مکسد ہے کِ پڑھن والے نوں سکھیا دتی جاوے سکھی سیوا اتے گرو دے روپ سروپاں بارے۔ جتھے تنخاہناما وچّ تنخواہاں دا کتھن ہوئ ہے گویا رہتناما دے وچّ جگیاسو دا سادا زندگی جیون دا تریکا ویاکھیا کیتی جاندی ہے۔ پربھات-سویر جاگو، اشنان کرو، نتنیم-رہراس-کیرتن سوہلا پاٹھ پڑھو اتے گرو جی دے درشن کرو۔ بھائی نند لال جی گویا پھر گرو گوبند سنگھ ساہب نوں پچھدے ہن کِ گرو اتے ربّ دا ملاکات کویں ہو سکدی ہے جتھے پھر گرو ساہب کتھن کردے ہن۔ کلیگ دوران گرسکھّ نوں وفادار رہن لئی اتشاہت کیتا جاندا ہے۔ -
اتھے گویا رہتناما اکّ چھپے ہوئے سنسکرن توں لیا گیا ہے “Basics of Sikhi” توں۔
پھر اس پرنٹ دی تلنا آنلائین اپلبدھ ہور سنسکرناں نال کیتی گئی “iGurbani” اتے “SearchGurbani” توں۔
کیونکِ گویا رہتناما پراتن سدھکڑی کاوک بولی وچّ لکھیا گیا اس لئی گرمکھی وچّ پنجابی بھاشا دا اکھر “نانا” اتے دلاواں ماترا کڈھے گئے سن۔ نویں لپی “ش” اتے ماترا ادھک وی کڈھے گئے سن جو گربانی وچّ نہیں ملدے۔
پہلا تک چوتھے پدے دے وچّ “پانچ نیم” بارے لکھیا ہے۔ کجھ انگریزی انوواد وچّ “ایش” لفز دی ورتوں کردے ہن جتھے پڑھن والے نوں بھلیکھا پے سکدا ہے کِ پنج وکاراں [کام، کرودھ، لوبھ، موہ، ہنکار] دی گلّ–استتّ ہندی ہے۔ کجھ ہور انگریزی انوواد “پانچ نیم” شبد بارے لکھدے ہن کِ پنج ککاراں [کرپان، کڑا، کنگھا، کیش، کچھیرا] بارے گلّ ہندی ہے۔ پر گویا رہتناما 1699 دا وساکھی دے امرت سنچار توں پہلا لکھیا گیا سی۔ اہ “پانچ نیم” پنج گرنتھی شبداں بارے ہن جو ہے گرو ارجن ساہب جی دے (1) باون اکھری، (2) سکھمنی ساہب اتے گرو نانک ساہب جی دے (3) آسا دی وار، (4) اوئنکار [دکھنی] اتے (5) سدھ گوسٹِ۔
ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥
اکُ اوئنکارُ ستگر پرسادِ ۔۔
The One Creator, by the Grace of The Guru.
ਅਥ ਰਹਿਤਨਾਮਹ ਲਿਖ੍ਯਤੇ ॥
اتھ رہتنامہ لکھیتے ۔۔
Written is the Rehitnama: the Code of Conduct.
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਵਾਚ ॥ سری گرو واچ ۔۔
Sri Guru-Vaach [Speech of The Guru].
ਗੁਰਸਿਖ ਰਹਿਤ ਸੁਨਹੁ ਮੇਰੇ ਮੀਤ ॥
گرسکھ رہت سنہُ میرے میت ۔۔
“Gursikhs [Sikhs of The Guru], listen to the Rehit [Conduct], my beloved.”
ਉੁਠਿ ਪ੍ਰਭਾਤ ਕਰੇ ਹਿਤ ਚੀਤ ॥
اٹھِ پربھات کرے ہت چیت ۔۔
“Rising in the (pre-dawn) morning, affectionately focus your consciousness.”
ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਪੁਨ ਮੰਤ੍ਰ ਸੁ ਜਾਪੁ ॥
واہگرو پن منتر سُ جاپ ۔۔
“Recite the purifying mantra of Vaheguru [The Wondrous Lord; God].”
ਕਰਿ ਇਸਨਾਨ ਪੜ੍ਹੇ ਜਪੁ ਜਾਪੁ ॥੧॥
کرِ اسنان پڑھے جپُ جاپُ ۔۔۱۔۔
“Perform Isnaan [cleansing ablution], then read the Japu Ji Sahib (of Guru Nanak Sahib) and Jaap Sahib (of Guru Gobind Singh Sahib).” ॥1॥
ਦਰਸਨ ਕਰੇ ਮੇਰਾ ਪੁਨ ਆਇ ॥
درسن کرے میرا پن آئ ۔۔
“Then, come and receive my blessed presence.”
ਅਦਬ ਸਿਉੁਂ ਬੈਠ ਰਹਹਿ ਚਿਤ ਲਾਇ ॥
ادب سیوں بیٹھ رہہِ چت لائ ۔۔
“Sit in reverence with a focused consciousness.”
ਤੀਨ ਪਹਿਰ ਜਬ ਬੀਤੇ ਜਾਨ ॥
تین پہر جب بیتے جان ۔۔
“Throughout the passing of the three phases of the day (i.e: morning, afternoon, evening-night).”
ਕਥਾ ਸੁਨੇ ਗੁਰ ਹਿਤ ਚਿਤ ਠਾਨ ॥੨॥
کتھا سنے گر ہت چت ٹھان ۔۔۲۔۔
“Listen to the Katha [Doctrinal Expounding of Hymns] of The Guru, affectionately with your consciousness.” ॥2॥
ਸੰਧਿਆ ਸਮੇਂ ਸੁਨੇ ਰਹਿਰਾਸ ॥
سندھیا سمیں سنے رہراس ۔۔
“At dusk, listen to the Rehras Sahib [Evening Prayers].”
ਕੀਰਤਨ ਕਥਾ ਸੁਨੇ ਹਰਿ ਜਾਸ ॥
کیرتن کتھا سنے ہرِ جاس ۔۔
“Listen to Kirtan [Singing of Holy Hymns], Katha [Doctrinal Expounding of Hymns], and Har Jaas [Praises of The Lord].”
ਇਨ ਪੈ ਨੇਮ ਜੁ ਏੇਕ ਕਰਾਇ ॥
ان پے نیم جُ اییک کرائ ۔۔
“One who practices these daily disciplines.”
ਸੋ ਸਿਖ ਅਮਰਪੁਰੀ ਮਹਿ ਜਾਇ ॥੩॥
سو سکھ امرپری مہِ جائ ۔۔۳۔۔
“That Sikh goes to Amar-Pur [the Abode of Immortality].” ॥3॥
ਪਾਂਚ ਨੇਮ ਕਰ ਸਿਖ ਜੁ ਧਾਰਹਿ ॥
پانچ نیم کر سکھ جُ دھارہِ ۔۔
“That Sikh who adopts the Five Disciplines.”¹
¹ See the introduction.