بسنتُ ہنڈولُ مہلا ۱ گھرُ ۲

ਬਸੰਤੁ ਹਿੰਡੋਲੁ ਮਹਲਾ ੧ ਘਰੁ ੨

(1960) سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: بسنت ہنڈول ۔۔ پہلی پاتشاہی ۔۔

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: راگ بسنتُ/ہنڈولُ، گھر ۲ وچّ گرو نانک دیو جی دی بانی۔ (1962/64)

شرومنی گردوارا پربندھک کمیٹی شبدئرتھ، بھائی منموہن سنگھ: بسنتُ ہنڈولُ مہلا ۱ گھرُ ۲ (1962/69)

ارتھ–تفسیر بسنتُ—ہنڈولُ اسٹپدی ۸، انمول سنگھ روڈے: راگُ بسنتُ دے وچّ کسم ہنڈولُ راگ اسٹپدی اٹھویں، مہلا ۱ — پہلا پاتشاہ سری گرو نانک ساہب جی دی گربانی۔ (2025)

اکُ اوئنکارُ ستگر پرسادِ ۔۔

ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥

سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: واہگرو کیول اک ہے ۔۔ سچے گرو دی دیا دوارا، اہ پایا جاندا ہے ۔۔ (1960)

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: اکال پرکھ اکّ ہے اتے ستگورو دی کرپا نال ملدا ہے۔ (1962/64)

شرو. گُ. پر. کمیٹی شبدارتھ، بھائی منموہن سنگھ: اکُ اوئنکارُ ستگر پرسادِ ۔۔ (1962/69)

نؤ ست چؤدہ تینِ چارِ کرِ مہلتِ چارِ بہالی ۔۔

ਨਉ ਸਤ ਚਉਦਹ ਤੀਨਿ ਚਾਰਿ ਕਰਿ ਮਹਲਤਿ ਚਾਰਿ ਬਹਾਲੀ ॥

فریدکوٹ ٹیکا: نوں کھنڈ، سات دیپ، چوداں بھون، تین گن، چار جگ، ایہی (مہلتِ) مندروں کا سموہ بن کے بیچ میں (چارِ) داسی روپ سرسٹی تینے بیٹھائی ہے؛ وا (چارِ) چاروں ترف بیٹھالی استھت کر دتی ہے۔۔ (1870)

سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: نوں کھنڈا، سپت دیپاں، چوداں جہاناں، تناں گنا، چار یگاں اتے اتپتی دے چار سومیاں نوں استھاپن کر، سوامی نے اہناں ساریاں نوں آپنے مندر وچّ بٹھا دتا ہے ۔۔ (1960)

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: (جدوں اتھے ہندو-راجو سی تاں لوک ہیندکے لفز ہی ورتدے سن تے آکھیا کردے سن کِ) ہے پربھو! نوں کھنڈ، ستّ دیپ، چوداں بھون، تنّ لوک تے چار جگ بنا کے توں چار کھانیاں دی راہیں اس (شرشٹی-) ہویلی نوں وسا دتا، نؤ = نوں کھنڈ۔ ست = ستّ دیپ۔ چؤدہ = چوداں بھون۔ تینِ = تنّ لوک (سرگ، مات، پاتال)۔ چارِ = چار جگّ۔ کرِ = بنا کے، پیدا کر کے۔ مہلتِ = ہویلی سرشٹی۔ چارِ = چار کھانیاں دی راہیں۔ بہالی = وسا دتی۔ (1962/64)

شرو. گُ. پر. کمیٹی شبدارتھ، بھائی منموہن سنگھ: ¹نؤ ست چؤدہ تینِ چارِ کرِ مہلتِ² چارِ بہالی ۔۔ ¹نوں کھنڈ، ست دیپ، چوداں بھون، تنّ لوک، چار جگ کر کے انھاں ساریاں نوں مہلت وچّ بٹھا دتا ہے توں نے۔ ²مہلُ دا بہُ-وچن۔ ہری نے سمیں سمیں دی اگوائی لئی دھرم پٹھائے ہن۔ پہلوں ہر اک منکھّ دے اندر آپنی جوتِ رکھی ہے، جو ہری دے پکھّ دی پشٹی لئی فوج دا کمّ دندی ہے؛ پھر سبھ اتے اسر کرن والے دھرم دے نیم بدھے ہن۔ منکھّ لئی ہر تھاں چوگ کھلاریا ہے، پھر بھی بیسبرا ادھر ادھر بھٹکدا ہے تے اندر دی لوء توں فائدا نہیں اٹھاندا۔ منکھّ اہو کجھ بندا ہے، جو ہری بناندا ہے۔ مسلن؛ اجّ کلھ مسلماناں دا زور ہے تے لوکیں انھاں نوں کھشکرن لئی انھاں دے فیشن کبول کر رہے ہن، بلکِ آپنے بولی تے ہور سبھیاچار گوا بیٹھے ہن۔ (1962/69)

ارتھ بودھ سری گرو گرنتھ ساہب، ڈاکٹر رتن سنگھ جگی: (ہے پربھو! توں) نوں (کھنڈ)، ست (دیپ)، چوداں (لوک)، تنّ (گن)، چار (یگ)، چار (کھانیاں دی سرسٹی) رچ کے مہلاں وچ بٹھا دتی ہے۔ (2007)

آدِ سری گرو گرنتھ ساہب درشن نرنے سٹیک، گیانی ہربنس سنگھ: (ہے پربھو! توں) نوں کھنڈ، ست (دیپ)، چوداں (بھون)، تنّ (گن اتے) چار (جگاں اہناں ساریاں دا اک سموہ سرشٹی بنا کے مانو) مہلاں وچ بٹھا دتا ہے۔ نؤ–نوں کھنڈ۔ ست–دیپ۔ چؤدہ–چوداں بھون۔ تینِ–تنّ لوک (سرگ مات، پاتال)۔ چارِ–چار۔ کرِ–کرکے، بنا کے۔ مہلتِ–مہل دا بہُ وچن۔ بہالی–بٹھا دتا، وسا دتا ہے۔ (2009/11)

ارتھ–تفسیر بسنتُ—ہنڈولُ اسٹپدی ۸، انمول سنگھ روڈے: شہنشاہ سری گرو نانک ساہب رسول الله دسدے ہن اس تھانواں بارے جو ربّ نے بنایا۔ نؤ – پراتن وید وگیان، جمبدویپ دے نوں کھنڈاں: ۱. الاوڑت۔ ۲. بھارت۔ ۳. کمپرشا۔ ۴. ہرورش۔ ۵. کرُ۔ ۶. ہرنمی۔ ۷. رامیک۔ ۸. بھدراشو۔ ۹. کیتمال۔ ست – ستّ وید وگیان دویپ نال سمندرآں (پراناں اتے مہابھارت وچّ): ۱. جمبدویپ-لونودا۔  ۲. پلکشدویپ-اکشرس۔ ۳. سالملدویپ-سرودا۔ ۴. کسدویپ-گھڑتو۔ ۵. کرونچدویپ-کشیرود۔ ۶. ساکدویپ-دہید۔ ۷. پشکردویپ-جلر۔ جاں پرانے ستّ دنیاوی سمندراں: ۱. ہند مہانساگر۔ ۲. ایٹلانٹک مہانساگر۔ ۳. پرشانت مہانساگر۔ ۴. آرٹک مہانساگر۔ ۵. انتارٹک مہانساگر۔ ۶. میڈیٹیریئن سمندر۔ ۷. کیسپیئن سمندر۔ جاں پنجاب دے ستّ دریاواں (ندیاں): ۱. انڈس۔ ۲. جیہلم۔ ۳. چناب۔ ۴. روی۔ ۵. بیاس۔ ۶. ستلج۔ ۷. یمنا۔ چؤدہ – چوداں پرانے وید دے لوکاں، (پران اتے اتھرووید وچّ) تھلے (نیچے) توں اچے تک: ۱. اتل لوک۔ ۲. وتل لوک۔ ۳. ستل لوک۔ ۴. رساتل لوک۔ ۵. تلاتل لوک۔ ۶. مہاتل لوک۔ ۷. پاتال لوک۔ ۸. بھُ لوک۔ ۹. بھور لوک۔ ۱۰. سور لوک۔ ۱۱. مہر لوک۔ ۱۲. جن لوک۔ ۱۳. تپ لوک۔ ۱۴. ستیا لوک۔ تینِ – تنّ نواس استھان: ۱. نرک/پتال۔ ۲. زمین/دھرتی-پرتھوی۔ ۳. سورگ/اسمان-گگنا۔ کجھ ٹیکاکار (گربانی مفسرون) لکھدے ہن کِ اہ تینِ تنّ گناں ہن (۱. ستو، ۲. رجس، ۳. تمس)۔ پر گرو ساہب دے باکی شبد تھانواں بارے ہن۔ اس تنّ نواس وی تھانواں ہن۔ چارِ – چار یگاں: ۱. ستیگ۔ ۲. تریتا یگ۔ ۳. دواپر یگ۔ ۴. کالیگ۔ اہ سارے لگبھگ سینتی (۳۷) تھاں پربھو–خدا نے چار سروت توں (۱. دھرتی-مٹی، ۲. اگّ، ۳. ہوا، ۴. پانی) بنا کِ آپنے مہل-ہویلی وچّ بٹھا دتے ہن۔ گرو نانک بادشاہ ساہب دا سدھا متلب ہے کِ کرتار-پرودگار سبھ دا سرجن ہار ہے۔ (2025)

چارے دیوے چہُ ہتھِ دیئے ایکا ایکا واری ۔۔۱۔۔

ਚਾਰੇ ਦੀਵੇ ਚਹੁ ਹਥਿ ਦੀਏ ਏਕਾ ਏਕਾ ਵਾਰੀ ॥੧॥

فریدکوٹ ٹیکا: چارے وید روپ دیوے چاروں جگوں کے ہاتھ میں دیئے ہیں۔ اک اک دیوا اپنی اپنی واری پرکاستا ہے۔۔۱۔۔ (1870)

سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: اس نے چارے ہی دیوے اک اک کر کے چوہاں ہی یگاں دے ہتھ وچّ پکڑا دتے ہن ۔۔ (1960)

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: توں (چار وید-روپ) چار دیوے چوہاں جگاں دے ہتھ وچ آپو آپنی واری پھڑا دتے ۔۔1۔۔ چارے دیوے = چار ہی دیوے (وید چار)۔ چہُ ہتھِ = چار ہی جگاں دے ہتھ وچ۔ ایکا ایکا واری = آپو آپنی واری ۔۔۱۔۔ (1962/64)

شرو. گُ. پر. کمیٹی شبدارتھ، بھائی منموہن سنگھ: ¹چارے دیوے ²چہُ ہتھِ دیئے ایکا ایکا واری ۔۔1۔۔ ¹وید۔ ²چار جگاں وچّ آپنی آپنی واری۔ (1962/69)

ارتھ بودھ سری گرو گرنتھ ساہب، ڈاکٹر رتن سنگھ جگی: چار وید روپ دیوے چار (یگا) دے ہتھ وچ، اک اک وار دتے ہن ۔۱۔ (2007)

آدِ سری گرو گرنتھ ساہب درشن نرنے سٹیک، گیانی ہربنس سنگھ: چارے وید (گیان) روپ دیوے (چار جگاں دے) ہتھ وچّ دتے ہن۔ اک اک دیوا واری (انوسار ہریک جگ نوں اجالا کردا ہے) ۔1۔ چارے دیوے–چارے وید۔ چہُ ہتھِ–چار (ہی جگاں دے) ہتھ وچ۔ دیئے–دتے۔ ایکا ایکا–واری-واری آپو آپنی واری ۔۱۔ (2009/11)

ارتھ–تفسیر بسنتُ—ہنڈولُ اسٹپدی ۸، انمول سنگھ روڈے: چارے دیوے، چارے وید (۱. رگوید، ۲. یجروید، ۳. ساموید، ۴. اتھرووید) دتے چار ہتھاں، چار یگاں نوں (۱. ستیگ، ۲. تریتا یگ، ۳. دواپر یگ، ۴. کالیگ) اکّ اکّ وار کرکے۔ ہریک وید ہریک سمیں وچّ اس سمیں لئی گین سی۔ ویکھو جیؤ ہن سماں بدل رہا ہے۔ (2025)

مہروان مدھسودن مادھو ایسی سکتِ تماری ۔۔۱۔۔ رہاؤ ۔۔

ਮਿਹਰਵਾਨ ਮਧੁਸੂਦਨ ਮਾਧੌ ਐਸੀ ਸਕਤਿ ਤੁਮੑਾਰੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥

فریدکوٹ ٹیکا: ہے (مہروان)! ہے مدھُ سودن مادھو! تمری ایسی سکتی ہے۔۔1۔۔ رہاؤ ۔۔ جے کہے کیسی ہے؟ سو کہتے ہیں: (1870)

سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: مدھراکھش نوں کارن والے اتے لکشمی دے سوامی، ہے میرے مایاوان مالک! اہو جہی ہے تیری تاکت ۔۔ ٹھہراؤ ۔۔ (1960)

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: ہے سبھ جیواں تے میہر کرن والے! ہے دشٹاں دے ناس کرن والے! ہے مایا دے خسم پربھو! تیری اہو جہی تاکت ہے (کِ جتھے پہلاں ہندو-دھرمو دا راج سی تے سبھ لوک آپنی گھروگی بولی وچ ہیندکے لفز ورتدے سن، اتھے ہن توں مسلمانی راج کر دتا ہے، نال ہی لوکاں دی بولی بھی بدل گئی ہے) ۔۔۱۔۔ رہاؤ ۔۔ مہروان = ہے مہروان پربھو! مدھسودن = ہے مدھُ-دینت نوں مارن والے! مادھو = ہے مایا دے پتی! {ما = مایا۔ دھو = خسم}۔ سکتِ = تاکت، سمرتھا ۔۔۱۔۔ رہاؤ ۔۔ (1962/64)

شرو. گُ. پر. کمیٹی شبدارتھ، بھائی منموہن سنگھ: مہروان مدھسودن¹ مادھو² ایسی سکتِ تماری ۔۔۱۔۔ رہاؤ ۔۔ ¹(مدھُ راکش نوں مارن والا، وشنوں) ہری۔ ²(مایا دا پتی) ہری۔ (1962/69)

ارتھ بودھ سری گرو گرنتھ ساہب، ڈاکٹر رتن سنگھ جگی: ہے مہربان! ہے مدھسودن! ہے مادھو! اہو جہی تیری شکتی ہے ۔۱۔رہاؤ۔ (2007)

آدِ سری گرو گرنتھ ساہب درشن نرنے سٹیک، گیانی ہربنس سنگھ: ہے مہروان! ہے دشٹاں دے مارن والے! ہے مایا دے مالک پربھو! ایسی تیری شکتی ہے (جس نوں ویکھ کے اسچرج ہوئیدا ہے) ۔۱۔رہاؤ۔ مہروان–ہے مہر کرن والے! مدھسودن–ہے مدھُ (راکھش نوں مارن والے وشنوں)۔ مادھو–ہے مایا دے پتی (ہری)۔ سکتِ–شکت، تاکت ۔۱۔رہاؤ۔ (2009/11)

ارتھ–تفسیر بسنتُ—ہنڈولُ اسٹپدی ۸، انمول سنگھ روڈے: ؤ مہروان-کریم اکُ اوئنکارُ! ؤ مدھسودن – بھوت-پریت/پشاچ نوں مارن والا! مادھو – مٹھا تسیں ہن اتے ایسی تماری-تہاڈا شکتی-زور-ہمت ہن۔ واہگرو تسیں شکتی شالی ہو۔ (2025)

گھرِ گھرِ لسکرُ پاوکُ تیرا دھرمُ کرے سکداری ۔۔

ਘਰਿ ਘਰਿ ਲਸਕਰੁ ਪਾਵਕੁ ਤੇਰਾ ਧਰਮੁ ਕਰੇ ਸਿਕਦਾਰੀ ॥

فریدکوٹ ٹیکا: اگنی آدک جو تت ہیں ایہُ گھر گھر، بھاو سریر میں تیرا لسکرُ ہے؛ وا جتنا گھٹ گھٹ لسکر ہے سبھ تیرا (پاوکُ) سیوکُ ہے اؤر دھرم راجا تیرے آگے (سکداری) سرداری کرتا ہے۔۔ (1870)

سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: ہر اک گھر دی اگّ تیری فوج ہے اتے سچائی چودھرپنا کردی ہے ۔۔ (1960)

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: ہریک سریر وچ تیری ہی جوتِ ویاپک ہے، اہ سارے جیو تیرا لشکر ہن، تے اہناں جیواں اتے (تیرا پیدا کیتا) دھرمراج سرداری کردا ہے، گھرِ گھرِ = ہریک سریر وچ۔ پاوکُ = اگّ، (تیری) جوتِ۔ دھرمُ = دھرمراج۔ سکداری = سرداری۔ (1962/64)

شرو. گُ. پر. کمیٹی شبدارتھ، بھائی منموہن سنگھ: گھرِ گھرِ لسکرُ پاوکُ¹ تیرا دھرمُ کرے سکداری ۔۔ ¹(اگّ) جوتِ۔ ہر سریر وچّ جوت ہے، اہ تیرا لشکر ہے تے دھرم راجا سرداری کردا ہے۔ (1962/69)

ارتھ بودھ سری گرو گرنتھ ساہب، ڈاکٹر رتن سنگھ جگی: ہر اک جیو وچ (تیری) جوتِ ہی تیری سینا (لسکرُ) ہے اتے دھرمراج (سینا دی) سرداری کردا ہے۔ (2007)

آدِ سری گرو گرنتھ ساہب درشن نرنے سٹیک، گیانی ہربنس سنگھ: (ہے پربھو!) ہریک سریر وچ (اگّ مانو) جوتِ (اہ) تیرا لشکر ہے (اتے) دھرمراجا (لشکر دی) سرداری کردا ہے۔ گھرِ گھرِ–ہریک سریر وچ۔ لسکر–فوج۔ پاوکُ–اگّ بھاو جوتِ۔ دھرمُ–دھرم راجا۔ سکداری–سرداری۔ (2009/11)

ارتھ–تفسیر بسنتُ—ہنڈولُ اسٹپدی ۸، انمول سنگھ روڈے: ہریک گھر وچّ، ہریک جیو وچّ اہ شکتی-زور-ہمت اگّ وانگوں جوتِ ہے۔ اہ زبردست جوتِ گھراں اتے جیواں وچّ تہاڈی لشکر-فوجر ہن۔ دھرمُ – دھرمراج، سچیار کردار/رہن تور تے سکداری – سرداری-مکھی ہن۔ سکداری اکّ ہند دا پرانا سرلیکھ ہن جو اکّ سو (۱۰۰) کلیاں زمین دا مالک سن۔ (2025)

دھرتی دیگ ملے اک ویرا بھاگُ تیرا بھنڈاری ۔۔۲۔۔

ਧਰਤੀ ਦੇਗ ਮਿਲੈ ਇਕ ਵੇਰਾ ਭਾਗੁ ਤੇਰਾ ਭੰਡਾਰੀ ॥੨॥

فریدکوٹ ٹیکا: دھرتی دیگ ہے۔ اک ویری کھانا ملتا ہے، بھاو پراربدھ کرمُ ایک وار ہی لکھا گیا ہے کے اس جیو کو اتنا ملیگا، تسُ لکھے تے ادھک نہیں ملتا ہے۔ اؤر جیووں کا بھاگ کیا کرمُ ہی تیرا بھنڈاری کیا ہوآ ہے۔۔۲۔۔ (1870)

سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: زمین تیرا ولٹوہا ہے اتے جیواں نوں کیول اک واری ہی ملدا ہے ۔۔ پرالبندھ مودی ہے ۔۔ (1960)

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: (توں اس لشکر دی پالنا واستے) دھرتی (-روپ) دیگ بنا دتی جس وچوں اکو واری (بھاو، اکھٹّ بھنڈارا) ملدا ہے، ہریک جیو دا پراربدھ تیرا بھنڈارا ورتا رہی ہے ۔۔۲۔۔ اک ویرا = اکو واری۔ بھاگُ = ہریک جیو دی پراربدھ۔ بھنڈاری = بھنڈارا ونڈن والا ۔۔۲۔۔ (1962/64)

شرو. گُ. پر. کمیٹی شبدارتھ، بھائی منموہن سنگھ: ¹دھرتی دیگ ملے اک ویرا بھاگُ تیرا بھنڈاری ۔۔۲۔۔ ¹دھرتی دیگ ہے جس توں اکو وار سبھ کجھ ملدا ہے تے تیرا بنایا ہویا بھاگ بھنڈارا ونڈن والا ہے۔ (1962/69)

ارتھ بودھ سری گرو گرنتھ ساہب، ڈاکٹر رتن سنگھ جگی: دھرتی (مانو) دیگ ہے (جس توں ہر اک نوں) اکو وار (سبھ کجھ) مل جاندا ہے۔ (ہر اک جیو دا) بھاگ تیرا (مانو) بھنڈاری ہے ۔۲۔ (2007)

آدِ سری گرو گرنتھ ساہب درشن نرنے سٹیک، گیانی ہربنس سنگھ: دھرتی دیگ ہے جس توں اکو وار سبھ کجھ ملدا ہے، تیرا بنایا ہویا بھاگ (ساریاں نوں بھنڈارا) ونڈن والا ہے ۔۲۔ اک ویرا–اکو وار۔ بھاگُ–پرالبدھ۔ بھنڈاری–بھنڈار ونڈن والا ۔۲۔ (2009/11)

ارتھ–تفسیر بسنتُ—ہنڈولُ اسٹپدی ۸، انمول سنگھ روڈے: اہ دنیا، اہ دھرتی اکّ دیگ-کڑاہی ہن جتھے اس زمین تے آؤن تے ہریک جیو نوں اکّ وار سبھ کجھ مل جاندا ہے۔ ساریاں نوں تہاڈا بھاگُ – کجھ ہسا، تہاڈے بھنڈاری توں – گھر-خزانے توں ملیگا۔ ؤ اکال پرکھ! تسیں آپنے بھنڈار دے ونڈن والے ہو۔ (2025)

نا سابورُ ہووے پھرِ منگے ناردُ کرے خواری ۔۔

ਨਾ ਸਾਬੂਰੁ ਹੋਵੈ ਫਿਰਿ ਮੰਗੈ ਨਾਰਦੁ ਕਰੇ ਖੁਆਰੀ ॥

فریدکوٹ ٹیکا: جو پرس (نا سابورُ) سابری سنتوکھ سے رہت ہو کے پھیر مانگتا ہے ارتھات ادھک چاہتا ہے، سو تس کی (ناردُ) منُ کھواری کرتا ہے۔۔ (1870)

سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: بے–سبر ہو کے، بندا مڑ یانچنا کردا ہے اتے چنچل منوآ اس نوں کھجل کردا ہے ۔۔ (1960)

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: (ہے پربھو! تیرا اتنا بیئنت بھنڈارا ہندیاں بھی جیو دا من) نارد (جیو واستے) خواری پیدا کردا ہے، سدک-ہینا من مڑ مڑ (پدارتھ) منگدا رہندا ہے۔ ناسابور = نا سابور، بے-سبرا، سدک-ہین۔ پھرِ = مڑ مڑ۔ ناردُ = من۔ (1962/64)

شرو. گُ. پر. کمیٹی شبدارتھ، بھائی منموہن سنگھ: ¹نا سابورُ ہووے پھرِ منگے ناردُ² کرے خواری ۔۔ ¹بیسبرا ہو کے پھر منگدا ہے۔ ²(نارد رشی نوں سراپ سی کِ کسے اک تھاں ٹک کے نہیں بیٹھ سکدا سی) چلائیمان من۔ (1962/69)

ارتھ بودھ سری گرو گرنتھ ساہب، ڈاکٹر رتن سنگھ جگی: (جو) بیسبرا (نا سابورُ) ہندا ہے، (اہ) پھر منگدا ہے۔ چنچل من (ناردُ) (جیو نوں) خوار کردا ہے۔ (2007)

آدِ سری گرو گرنتھ ساہب درشن نرنے سٹیک، گیانی ہربنس سنگھ: (اتنے بھرے بھنڈار ہودیاں وی اہی) نارد (چنچل من) بیسبرا ہو کے مڑ کے منگدا ہے اتے خواری کردا ہے۔ نا سبور–بے-سبرا۔ پھرِ منگے–منگ کے۔ ناکدُ–چلائیمان من۔ (2009/11)

ارتھ–تفسیر بسنتُ—ہنڈولُ اسٹپدی ۸، انمول سنگھ روڈے: پر اہ منکھّ، اہ آدمی جو نا سابورُ ہووے – بے-سبرا ہے، اہ آدمی پھر دبارا مڑ کے منگن آؤندا ہے۔ ناکدُ – اس آدمی دا بیچین-چلبلا من نہیں ٹک سکدا۔ کرے خواری – پھر اہ آدمی دے سوچ توں من دے کھوار-نکھتا وچّ رہندا ہے۔ ہور منگن نال کسے دا دماغ نہیں شانت ہندا۔ (2025)

لبُ ادھیرا بندی خانا اؤگن پیرِ لہاری ۔۔۳۔۔

ਲਬੁ ਅਧੇਰਾ ਬੰਦੀਖਾਨਾ ਅਉਗਣ ਪੈਰਿ ਲੁਹਾਰੀ ॥੩॥

فریدکوٹ ٹیکا: لبُ روپی (ادھیرا) اندھیر والا بندی خانا ہے جہاں جیووں کو کجھ دکھائی نہیں دیتا ہے اؤر اؤگناں روپی جیو کے پیروں میں (لہاری) بیڑی پڑی ہوئی ہے۔۔۳۔۔ (1870)

سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: لالچ کالا بولا کیدخانا ہے اتے بدیا پیراں دیاں بیڑیاں ہن ۔۔ (1960)

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: لبّ جیو واستے ہنیرا کیدخانا بنیا پیا ہے، تے اس دے آپنے کمائے پاپ اس دے پیر وچ لوہے دی بیڑی بنے پئے ہن ۔۔۳۔۔ ادھیرا = ہنیرا۔ بندی خانا = کید-خانا۔ پیرِ = پیر وچ۔ لوہاری = لوہے دی بیڑی ۔۔۳۔۔ (1962/64)

شرو. گُ. پر. کمیٹی شبدارتھ، بھائی منموہن سنگھ: لبُ ادھیرا بندی خانا ¹اؤگن پیرِ لہاری² ۔۔۳۔۔ ¹اوگناں دی پیریں بیڑی پئی ہے۔ ²لوہے دی بیڑی۔ (1962/69)

ارتھ بودھ سری گرو گرنتھ ساہب، ڈاکٹر رتن سنگھ جگی: لالچ (مانو) ہنیرا کیدخانا ہے اتے اؤگناں دی پیر وچ بیڑی پئی ہوئی ہے ۔۳۔ (2007)

آدِ سری گرو گرنتھ ساہب درشن نرنے سٹیک، گیانی ہربنس سنگھ: لوبھ (جیو لئی) ہنیرا (مانو) کیدخانا بنیا ہویا ہے (اتے) پیراں وچّ اوگناں دی بیڑی پئی ہوئی ہے ۔۳۔ لبُ–لوبھ۔ ادھیرا–ہنیرا۔ بندی خانا–کید خانا۔ پیرِ–پیراں وچ۔ لہاری–لوہے دی بیڑی ۔۳۔ (2009/11)

ارتھ–تفسیر بسنتُ—ہنڈولُ اسٹپدی ۸، انمول سنگھ روڈے: لبُ – لوبھ-لالچی-بیسبری اکّ من لئی ادھیرا-ہنیرا بندی خانا/کیدخانا ہے۔ اؤگن – اوگناں پیراں لئی لہاری ہن – لوہے دے سنگل ہن۔ لوبھ اتے اؤگناں آدمی نوں پچھے رکھدے ہن۔ (2025)

پونجی مار پوے نت مدگر پاپُ کرے کوٹواری ۔۔

ਪੂੰਜੀ ਮਾਰ ਪਵੈ ਨਿਤ ਮੁਦਗਰ ਪਾਪੁ ਕਰੇ ਕੋੁਟਵਾਰੀ ॥

فریدکوٹ ٹیکا: جیسی کرم روپی پونجی ہے، تسی انوسار مدگروں کی مار پڑتی ہے وا پج کے مار پڑتی ہے۔ پاپ کوٹواری کرتا ہے، بھاو پاپوں کر جیو پکڑا جاتا ہے۔۔ (1870)

سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: دولت آپنے متکہرے نال سدا ہی جندڑی نوں ماردی ہے اتے گناہ کوتوالپنا کردا ہے ۔۔ (1960)

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: (اس لبّ دے کارن) جیو دا سرمایا اہ ہے کِ اس نوں، مانو، نتّ مہلیاں دی مار پے رہی ہے، تے اس دا آپنا کمایا پاپ (-جیون) اس دے سر اتے کتوالی کر رہا ہے۔ پونجی = (لبّ = گرسے جیو دا) سرمایا۔ مدگر مار = مدگراں دی مار، مہلیاں دی مار۔ کوٹواری = کوتوالی {نوٹ: اکھر ‘ک’ دے نال دو لگاں ہن: لگاں ہن: (و) اتے (ُ) اسل اسل لفز ‘کوٹواری’ ہے، اتھے ‘کٹواری’ پڑھنا ہے}۔ (1962/64)

شرو. گُ. پر. کمیٹی شبدارتھ، بھائی منموہن سنگھ: ¹پونجی مار پوے نت مدگر پاپُ کرے کوٹواری ۔۔ ¹پونجی اہ ہے کِ موہلیاں دی مار پیندی ہے تے پاپ ہی کوتوالی کردا ہے۔ (سں: مدگر-مدگر، موہلے)۔ (1962/69)

ارتھ بودھ سری گرو گرنتھ ساہب، ڈاکٹر رتن سنگھ جگی: نت مدگر دی پیندی مار (جانو) پونجی ہے اتے پاپ (سر اتے کھڑوتا) کوتوالی کر رہا ہے۔ (2007)

آدِ سری گرو گرنتھ ساہب درشن نرنے سٹیک، گیانی ہربنس سنگھ: (اسے تراں جیو دی) پونجی اہ ہے کِ اس نوں ہر روز موہلیاں دی مار پیندی ہے (اتے) پاپ ہی (اس دی) کتوالی کردا رہندا ہے۔ پوجی–سرمایا۔ مدگر–مہلیاں دی کٹ مار۔ کوٹواری–کوتوالی۔ (2009/11)

ارتھ–تفسیر بسنتُ—ہنڈولُ اسٹپدی ۸، انمول سنگھ روڈے: پونجی – آپنی دولت اس آدمی نوں ماردا ہے جویں مدگر – ڈانگ-سوٹی نال کٹ-مار ہندی ہے۔ پاپاں-گناہ کرے کوٹواری/کوتوالی اس آدمی دے اتے۔ نوٹ کرو “کوٹواری” شبد وچّ ‘ک’ تے دوویں و (ہوڑا) اتے ُ (اؤنکڑ) آؤندا ہے۔ (2025)

بھاوے چنگا بھاوے مندا جیسی ندرِ تماری ۔۔۴۔۔

ਭਾਵੈ ਚੰਗਾ ਭਾਵੈ ਮੰਦਾ ਜੈਸੀ ਨਦਰਿ ਤੁਮੑਾਰੀ ॥੪॥

فریدکوٹ ٹیکا: بھاوے چنگا بھاوے مندا، جیسی تماری نزر ہوتی ہے ویسا ہی جیووں کا ہال ہوتا ہے۔۔۴۔۔ (1870)

سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: خاہ بھلا، خاہ برا، انسان ویسا ہے، جہو جہی توں اس تے نگاہ دھاردا ہے، ہے سوامی! (1960)

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: پر ہے پربھو! (جیو دے کیہ وسّ؟) جہو جہی تیری نگاہ ہووے اہو جہا جیو بن جاندا ہے، تینوں بھاوے تاں چنگا، تینوں بھاوے تاں مندا بن جاندا ہے (اہ سی لوکاں دی بولی جو ہندو-راجو سمے آم تور تے ورتی جاندی سی) ۔۔۴۔۔ (1962/64)

شرو. گُ. پر. کمیٹی شبدارتھ، بھائی منموہن سنگھ: ¹بھاوے چنگا بھاوے مندا جیسی ندرِ تماری ۔۔۴۔۔ ¹جے تینوں بھاوے تاں چنگا بنا دندا ہیں۔ (1962/69)

ارتھ بودھ سری گرو گرنتھ ساہب، ڈاکٹر رتن سنگھ جگی: جہو جہی تیری درشٹی ہندی ہے (جیو) اہو جہا بن جاندا ہے، تینوں بھاویں تاں چنگا (اتے تینوں) بھاویں تاں مندا (ہو جاندا ہے) ۔۴۔ (2007)

آدِ سری گرو گرنتھ ساہب درشن نرنے سٹیک، گیانی ہربنس سنگھ: (ہے پربھو! اس جیو دے وس وچ کجھ نہیں ہے) جہو جہی (کسے جیو تے) تیری ندرِ ہو جاوے (اہ جیو اہو جہا بن جاندا ہے)۔ (تینوں) بھاوے تاں (اہ) چنگا (بن جاندا ہے جے تینوں) بھاوے تاں (اہ) مندا (بن جاندا ہے) ۔۴۔ بھاوے–(تینوں) بھائے ۔۴۔ (2009/11)

ارتھ–تفسیر بسنتُ—ہنڈولُ اسٹپدی ۸، انمول سنگھ روڈے: بھاویں چنگا جاں بھاویں مندا/ماڑا، اہ آدمی-انسان اہی دی تراں رہیگا جیسی ندرِ تماری – تسیں انھاں نوں جس وی تریکے نال دیکھو۔ ؤ خالک-مالک! تہاڈے نزر-نگاہ توں اہ انسان چنگا جاں ماڑا ہی رہیگا۔ (2025)

آدِ پرکھ کؤ الہُ کہیئ سیکھاں آئی واری ۔۔

ਆਦਿ ਪੁਰਖ ਕਉ ਅਲਹੁ ਕਹੀਐ ਸੇਖਾਂ ਆਈ ਵਾਰੀ ॥

فریدکوٹ ٹیکا: ہے آدِ پرکھ پرمیسور! تیرے کو (الہُ) الا کر کے کہیتا ہے۔ کلجگ میں سیکھاں دی پجاونے کی واری آئی ہے۔۔ (1870)

سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: آدی پربھو الاہ آکھیا جاندا ہے ۔۔ شیخاں دی واری آ گہی ہے ۔۔ (1960)

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: پر ہن مسلمانی راج دا سما ہے۔ (جس نوں پہلاں ہیندکی بولی وچ) ‘آدِ پرکھ’ آکھیا جاندا سی ہن اس نوں الاہ آکھیا جا رہا ہے۔ آدِ پرکھ کؤ = اس نوں جس نوں پہلاں ہندو-دھرمو دے زور ویلے ‘آدِ پرکھ’ آکھیا جاندا سی۔ الہُ کہیئ = ہن ‘الاہ’ آکھیا جا رہا ہے مسلمانی راج وچ۔ سیکھاں واری = مسلماناں (دی راج کرن) دی واری (آ گئی ہے)۔ (1962/64)

شرو. گُ. پر. کمیٹی شبدارتھ، بھائی منموہن سنگھ: ¹آدِ پرکھ کؤ الہُ کہیئ سیکھاں آئی واری ۔۔ ¹آد پرکھ نوں الاہ کہن لگّ پئے ہن شیخاں دی املداری ہو گئی ہے۔ (1962/69)

ارتھ بودھ سری گرو گرنتھ ساہب، ڈاکٹر رتن سنگھ جگی: (ہن) سیکھاں (دے راج) دی واری آ گئی ہے، اہ آدِ پرکھ (پربھو) نوں الاہ کہندے ہن۔ (2007)

آدِ سری گرو گرنتھ ساہب درشن نرنے سٹیک، گیانی ہربنس سنگھ: (ہن) شیخا دی واری آئی ہے (جس کرکے) آدِ پرکھ نوں الاہ کہن لگ پئے ہن۔ سیکھاں آئی واری–مسلماناں دے راج دی واری آئی ہے۔  (2009/11)

ارتھ–تفسیر بسنتُ—ہنڈولُ اسٹپدی ۸، انمول سنگھ روڈے: آدِ پرکھ – خالک-کرتار دا نام، کؤ الہُ – ہن الاہ [الله] کہندے ہن۔ ربّ دا نام لئی اکّ پردیسی (اربی بولی) بچن ورتن لگّ پئے ہن۔ سیکھاں آئی واری – ہن پردیسی شیخاں، جو پردیسی دھرم (اسلام) نوں مندے ہن، دی واری آئی پنجاب اتے ہندوستان اتے راج کرن۔ (2025)

دیول دیوتیا کرُ لاگا ایسی کیرتِ چالی ۔۔۵۔۔

ਦੇਵਲ ਦੇਵਤਿਆ ਕਰੁ ਲਾਗਾ ਐਸੀ ਕੀਰਤਿ ਚਾਲੀ ॥੫॥

فریدکوٹ ٹیکا: دیوالے اؤر دیوتیوں کو کر لاگا ہے، ایسی مسلمانوں کی کیرتی چالی ہے۔۔۵۔۔ (1870)

سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: دیواں دے مندراں نوں مسول لگدا ہے ۔۔ ایہو جیہا دستور چالو ہو گیا ہے ۔۔ (1960)

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: ہن اہ رواج چلّ پیا ہے کِ (ہندو جنھاں مندراں وچ دیوتیاں دی پوجا کردے ہن، اہناں) دیو-مندراں اتے ٹیکس لایا جا رہا ہے ۔۔۵۔۔ دیول = {دیو = آلَی} دیوتیاں دے مندر۔ کرُ = ٹیکس، ڈنّ۔ کیرتِ = رواج ۔۔۵۔۔ (1962/64)

شرو. گُ. پر. کمیٹی شبدارتھ، بھائی منموہن سنگھ: ¹دیول دیوتیا کرُ لاگا ایسی کیرتِ چالی ۔۔5۔۔ ¹دیوتیاں تے مندراں نوں انھاں ٹیکس لا دتا ہے؛ اہو جیہا رواج چلّ پیا ہے۔ (1962/69)

ارتھ بودھ سری گرو گرنتھ ساہب، ڈاکٹر رتن سنگھ جگی: مندراں اتے دیوتیاں اتے کر لگ رہا ہے، اجہی ریت چل پئی ہے ۔۵۔ (2007)

آدِ سری گرو گرنتھ ساہب درشن نرنے سٹیک، گیانی ہربنس سنگھ: (ہن) اہو جہا رواج چل پیا ہے دیوتیاں دے مندراں اتے وی مسول (ٹیکس) لایا جا رہا ہے ۔۵۔ دیول دیوتیا–دیوتیاں دے مندر۔ کرُ–مسول۔ کیرتِ–رواز ۔۵۔ (2009/11)

ارتھ–تفسیر بسنتُ—ہنڈولُ اسٹپدی ۸، انمول سنگھ روڈے: دیول – ہندوآں دے مندراں، جو پنجاب اتے ہندوستان دے کھاش رہن والے ہن (دیسی)، اتے دیوتیا – مندراں دے مورتیاں نوں کرُ لاگا – مسول (ٹیکس)، انیتک جزیا مسول دینا پیندا ہن۔ ایسی کیرتِ چالی – اہ نواں (اتے اپمانجنک, غیر اخلاقی) رواج ہن آیا (کی ہو رہا ہے؟)۔ (2025)

کوجا بانگ نواج مسلا نیل روپ بنواری ۔۔

ਕੂਜਾ ਬਾਂਗ ਨਿਵਾਜ ਮੁਸਲਾ ਨੀਲ ਰੂਪ ਬਨਵਾਰੀ ॥

فریدکوٹ ٹیکا: کوجا ہاتھ میں لے کر، ازو ساز کر، مسلا بچھائ کر بانگ دیتے ہیں۔ ہے بنواری! نیل روپ کی پردھانتا ہو رہی ہے۔۔ (1870)

سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: لوٹے، نماز دے سدے، نمازاں، نماز پڑن والیاں–پھوڑھیاں ہر تھاں دسدیاں ہن اتے پربھو نیلے سروپ وچّ ہی دسدا ہے ۔۔ (1960)

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: ہن لوٹا، بانگ، نماز، مسلا (پردھان ہن)، پرماتما دی بندگی کرن والیاں نے نیلا بانا پہنیا ہویا ہے۔ کوجا = کوزا، لوٹا۔ نواج = نماز۔ مسلا = مسلا۔ نیل روپ = نیلا روپ، نیلے رنگ دے کپڑے۔ بنواری = جگت دا مالک پربھو۔ (1962/64)

شرو. گُ. پر. کمیٹی شبدارتھ، بھائی منموہن سنگھ: کوجا بانگ نواج مسلا¹ ²نیل روپ بنواری ۔۔ ¹پھوہڑی جس تے نماز پڑھدے ہن۔ ²واہگرو وی ہن تاں نیلے روپ وچّ دسدا ہے۔ (مغلاں دے راج وچّ سبھ نیلے بستر پہندے سن۔ دیکھو پنا 472، پھٹ نوٹ۔ (1962/69)

ارتھ بودھ سری گرو گرنتھ ساہب، ڈاکٹر رتن سنگھ جگی: کوزاں، بانگ، نماز اتے مسلا (دی مریادا چل پئی ہے) اتے پربھو نیلے روپ والا (ہو گیا ہے)۔ (2007)

آدِ سری گرو گرنتھ ساہب درشن نرنے سٹیک، گیانی ہربنس سنگھ: ہن کوجا، بانگ، نماز تے مسلا (پرچلت ہو گئے ہن اتے) بنواری (ہری) وی ہن نیلے رنگ والا دسدا ہے (کیونکِ پجاری) نیلے بستر پہن رہے ہن۔ کوجا–کوزا، لوٹا۔ نواج–نماز۔ مسلا–مسلا پھوہڑی، سف (جس دے بیٹھ کے نواز پڑھدے ہن)۔ نیل روپ–نیلے رنگ دے کپڑے۔ (2009/11)

ارتھ–تفسیر بسنتُ—ہنڈولُ اسٹپدی ۸، انمول سنگھ روڈے: کوجا – لوٹے وودھو [الوُضُوء] اشنان لئی، بانگ – تپڑ/پھوہڑی [سجادة] نماز لئی، نواج – نماز/اسلاہ [صَلاة] پاٹھ-دوا، اہ پردیسی تاریکے سارے پاسے دسدے ہن۔ مسلا نیل – مسلماناں دے نیلے بستراں وچّ روپ بنواری – آدِ پرکھ دا روپ ہن اس نیل وچّ دسدا ہے (کی ہو رہا ہے؟)۔ (2025)

گھرِ گھرِ میا سبھناں جیاں بولی اور تماری ۔۔۶۔۔

ਘਰਿ ਘਰਿ ਮੀਆ ਸਭਨਾਂ ਜੀਆਂ ਬੋਲੀ ਅਵਰ ਤੁਮਾਰੀ ॥੬॥

فریدکوٹ ٹیکا: گھر گھر میں سبھ جیووں کے مکھ سے میاں اچارن ہوتا ہے، تماری سرسٹی کی بولی پہلے سے اؤر ہی ہو گئی ہے۔۔۶۔۔ (1870)

سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: ہر دھام اندر سارے پرش ‘مینا’ آکھدے ہن، تہاڈی بھاشا وکھری ہو گئی ہے، ہے انسان! (1960)

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: ہن تیری (بھاو، تیرے بندیاں دی) بولی ہی ہور ہو گئی ہے، ہریک گھر وچ سبھ جیواں دے مونہ وچ (لفز ‘پتا’ دے تھاں) لفز ‘میاں’ پردھان ہے ۔۔۶۔۔ گھرِ گھرِ = ہریک گھر وچ۔ میا = (لفز پتا دی تھاں پیو واستے لفز) ‘میاں’۔ اور = ہور ہی ۔۔۶۔۔ (1962/64)

شرو. گُ. پر. کمیٹی شبدارتھ، بھائی منموہن سنگھ: ¹گھرِ گھرِ میا سبھناں جیاں بولی اور تماری ۔۔۶۔۔ ¹گھر گھر وچّ میاں میاں ہون لگّ پہی ہے، تے بولی وی بدل گئی ہے۔ دیکھو پنا ۶۶۳، نوٹ ۲۔ (1962/69)

ارتھ بودھ سری گرو گرنتھ ساہب، ڈاکٹر رتن سنگھ جگی: ہن تیری (ارتھات تیرے بندیاں دی) بولی وی ہور ہو گئی ہے، گھر گھر وچ سبھ جیو ‘میاں میاں’ کہِ رہے ہن ۔۶۔ (2007)

آدِ سری گرو گرنتھ ساہب درشن نرنے سٹیک، گیانی ہربنس سنگھ: گھر گھر وچ سبھ جیاں دے مونہوں ‘میاں میاں’ سنیندا ہے (بھاو بندیا دی پہلی) بولی (بدل کے) ہور ہو گئی ہے ۔۶۔ گھرِ گھرِ–ہریک گھر وچ۔ میا–میاں میاں (ہون لگ پئی)۔ اور–ہور ۔۶۔ (2009/11)

ارتھ–تفسیر بسنتُ—ہنڈولُ اسٹپدی ۸، انمول سنگھ روڈے: ہریک گھر وچّ لوک ہن میا – ‘میاں جی، میاں جی’ نال آپنے آپ (سبھناں جیاں) نوں بلاؤنن لگّ پئے ہن۔ بولی اور تماری – ؤ پنجابیؤ! تہاڈی بولی (بھاشا) بدل رہی ہے! تسیں سارے پردیسی بن رہے ہن، پردیسی اربی بولی بول کے۔ آپنے پنجابی جڑھاں بھلّ رہے ہن (کی ہو رہا ہے؟)۔ (2025)

جے تو میر مہیپتِ ساہبُ کدرتِ کؤن ہماری ۔۔

ਜੇ ਤੂ ਮੀਰ ਮਹੀਪਤਿ ਸਾਹਿਬੁ ਕੁਦਰਤਿ ਕਉਣ ਹਮਾਰੀ ॥

فریدکوٹ ٹیکا: جیکر توں (میر) پاتساہُ پرتھی پتِ ایسا کیا چاہتا ہیں، تو ہے ساہب سوانمی! ہماری کیا (کدرتِ) سکتی ہے، جو ہٹائ دیویں۔۔ (1870)

سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: جیکر توں ہے سوامی! میر بابر نوں دھرتی دا راجا بداؤنا چاہندا ہے، میری کی ستیا ہے کِ میں ازر کراں؟ (1960)

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: ہے پاتشاہ! توں دھرتی دا خسم ہیں، مالک ہیں، جے توں (اہی پسند کردا ہیں کِ اتھے اسلامی راج ہو جائے) تاں ساڈی جیواں دی کیہ تاکت ہے (کِ گلا کر سکیئے)؟ میر = پاتشاہ۔ مہی پتِ = دھرتی دا خسم {مہی = دھرتی}۔ کدرتِ = تاکت، وٹک، پیش۔ (1962/64)

شرو. گُ. پر. کمیٹی شبدارتھ، بھائی منموہن سنگھ: جے تو میر¹ مہیپتِ² ساہبُ کدرتِ³ کؤن ہماری ۔۔ ¹مالک۔ ²دھرتی دا پتی۔ ³تاکت۔ بھاو جے توں اہ کجھ ورتا دتا ہے تاں ساڈی اتھے کی وٹک چلنی ہوئی؟ (1962/69)

ارتھ بودھ سری گرو گرنتھ ساہب، ڈاکٹر رتن سنگھ جگی: (ہے پرماتما!) توں بادشاہ ہیں، دھرتی دا مالک ہیں، سوامی ہیں، جے (تینوں اجہی تبدیلی پسند ہے تاں) ساڈی کی مجال ہے۔ (2007)

آدِ سری گرو گرنتھ ساہب درشن نرنے سٹیک، گیانی ہربنس سنگھ: (ہے پربھو!) توں پاتشاہ ہیں، توں دھرتی دا پتی ہیں، مالک ہیں، (جے توں اہو کجھ پسند کردا ہے) تاں ساڈی کی شکتی ہے (کِ اس دے وردھّ کجھ آکھ سکیئے)۔ میر–پاتشاہ۔ مہیپتِ–دھرتی دا مالک راجا۔ کدرتِ–تاکت۔ (2009/11)

ارتھ–تفسیر بسنتُ—ہنڈولُ اسٹپدی ۸، انمول سنگھ روڈے: ؤ آدِ پرکھ! جیکر تسیں میر-مہاراج مہیپتِ – دنیاں دی مالک ساہب ہو، پھر کدرتِ کؤن ہماری – کی میرا تاکت-زورت ہے تہاڈے کلاف، تیرے وردھّ۔ اہ شبد بادشاہ بابر بارے نہیں ہے۔ (2025)

چارے کنٹ سلامُ کرہگے گھرِ گھرِ سپھتِ تماری ۔۔۷۔۔

ਚਾਰੇ ਕੁੰਟ ਸਲਾਮੁ ਕਰਹਿਗੇ ਘਰਿ ਘਰਿ ਸਿਫਤਿ ਤੁਮੑਾਰੀ ॥੭॥

فریدکوٹ ٹیکا: آگے نمسکار کرتے تھے اب چارے کنٹاں آپ کو سلام کرینگے۔ آگے استتی بولی تھی اب گھر گھر میں تماری سپھتِ کہی جاویگی۔۔۷۔۔ تب اکاس بانی ہوئی کِ تم کیا چاہتے ہو؟ سو کہتے ہیں: (1870)

سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: چوہاں ہی پاسیاں دے پرانی تینوں پرنام کردے ہن اتے ہر دھام اندر تیریاں سفت شلاگھا گائن کیتیاں جاندیاں ہن، ہے پربھو! (1960)

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: چہں کوٹاں دے جیو، ہے پاتساہ! تینوں سلام کردے ہن (تیرے اگے ہی نیوندے ہن) ہریک گھر وچ تیری ہی سفت-سالاہ ہو رہی ہے (تیرے اگے ہی تیرے پیدا کیتے بندے آپنیاں تکلیفاں دسّ سکدے ہن ۔۔۷۔۔ چارے کنٹ = چہُ کوٹاں دے جیو ۔۔۷۔۔ (1962/64)

شرو. گُ. پر. کمیٹی شبدارتھ، بھائی منموہن سنگھ: چارے کنٹ سلامُ کرہگے گھرِ گھرِ سپھتِ تماری ۔۔۷۔۔ (1962/69)

ارتھ بودھ سری گرو گرنتھ ساہب، ڈاکٹر رتن سنگھ جگی: چارے کنٹاں (دے جیو تینوں) سلام کرنگے اتے ہر اک گھر وچ تیرا جس ہندا رہیگا ۔۷۔ (2007)

آدِ سری گرو گرنتھ ساہب درشن نرنے سٹیک، گیانی ہربنس سنگھ: چارے کنٹاں دے جیو تینوں سلام کرنگے (بھاو سر نواندے رہنگے اتے) ہریک گھر (ہردے) وچ تیری ہی سپھتِ ہوندی رہیگی ۔7۔ چارے کنٹ–چوہاں کنٹاں (دے لوک) ۔۷۔ (2009/11)

ارتھ–تفسیر بسنتُ—ہنڈولُ اسٹپدی ۸، انمول سنگھ روڈے: چارے کنٹ – دنیاں دے لوک چارے پاسیاں توں تہاڈے سلامُ کرہگے – تیرے سلام-نمستں کردے ہن ؤ آدِ پرکھ جیؤ، پردیسی تریکے (اسلام) نال۔ ہریک گھر وچّ سپھتِ تماری – تہاڈی سفت ہندی ہے ؤ آدِ پرکھ جیؤ۔ (بھاویں ہندو دھرم توں جاں بھاویں اسلام دے تریکے نال، سبھ کجھّ سہیہ ہے جے سرف تہاڈے سفت ہو رہیں ہن، ؤ آدِ پرکھ جیؤ)۔ (2025)

تیرتھ سمرتِ پنّ دان کچھُ لاہا ملے دہاڑی ۔۔

ਤੀਰਥ ਸਿੰਮ੍ਰਿਤਿ ਪੁੰਨ ਦਾਨ ਕਿਛੁ ਲਾਹਾ ਮਿਲੈ ਦਿਹਾੜੀ ॥

فریدکوٹ ٹیکا: تیرتھ جاترا، سمرتیاں دا پڑنا، پنّ دان کرنا، اہ کچھُ مزدوری کا کلجگ وکھے (دہاڑی) لابھ ملے وا کچھ دن تو ایہ لابھ ملے۔ بھاو گھور کلجگ میں تو ان سبھ کرموں کا ابھاو ہو جانا ہے ہنے تا کوئی دن نا ہووے۔۔ (1870)

سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: دھرم استھاناں دیاں یاتراں، سمرتیاں دے پڑھن اتے کھیراتاں تے داتاں دین توں کجھ نفا جو مزدوری وجو ملدا ہے، (1960)

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: (پر تیرتھاں مندراں آدک اتے روک تے گلے دی بھی لوڑ نہیں کیونکِ) تیرتھاں دے اشنان، سمرتیاں دے پاٹھ تے دان پنّ آدک دا جے کوئی لابھ ہے تاں اہ (تل-ماتر ہی ہے) تھوڑی کُ مزدوری وجوں ہی ہے۔ کچھُ دہاڑی = تھوڑی کُ مزدوری وجوں۔ لاہا = لابھ۔ (1962/64)

شرو. گُ. پر. کمیٹی شبدارتھ، بھائی منموہن سنگھ: ¹تیرتھ سمرتِ پنّ دان کچھُ لاہا ملے دہاڑی ۔۔ ¹تیرتھ آدِ توں جو کجھ لابھ دہاڑی (مزدوری) دے تور تے ملدا سی اہ اک گھڑی دے سمرن نال مل پیا ہے۔ میکا-اک۔ (1962/69)

ارتھ بودھ سری گرو گرنتھ ساہب، ڈاکٹر رتن سنگھ جگی: تیرتھ(–اشنان)، سمرتیاں (دا پاٹھ)، پنّ، دان دا جو کجھ لابھ دہاڑی دے روپ وچ ملدا ہے، (2007)

آدِ سری گرو گرنتھ ساہب درشن نرنے سٹیک، گیانی ہربنس سنگھ: تیرتھاں تے اشنان، سمرتیاں دے پاٹھ، پنّ، دان آدک کرماں دا جے کجھ لابھ ہے (تاں اہ) دہاڑی (مزدوری وجوں ناں ماتر ہی ہے)۔ لاہا–لابھ۔ دہاڑی–مزدوری دے تور تے جو ملدا ہے۔ (2009/11)

ارتھ–تفسیر بسنتُ—ہنڈولُ اسٹپدی 8، انمول سنگھ روڈے: تیرتھ – استھاناں تے جا کے، سمرتیاں پڑھ کے، پنّ-دان کر کے، کچھُ لاہا ملے دہاڑی – شائد کجھ لابھ-پھائدا مل سکدا ہے تیرے دن دہاڑی وچّ۔ (2025)

نانک نامُ ملے وڈیائی میکا گھڑی سمالی ۔۔۸۔۔۱۔۔۸۔۔

ਨਾਨਕ ਨਾਮੁ ਮਿਲੈ ਵਡਿਆਈ ਮੇਕਾ ਘੜੀ ਸਮੑਾਲੀ ॥੮॥੧॥੮॥

فریدکوٹ ٹیکا: سری گرو جی کہتے ہیں: مجھ کو تیرا نام جپنے روپ وڈیائی ملے اؤر ایک ایک گھڑی میں تیرے اک نام کا سمبھالنا کروں۔ تب تتھا استو سبد ہوآ ارتھات ایسے ہی ہوویگا۔ تو سنسار میں ہندو پنا بنیا رہا۔۔۸۔۔۱۔۔۸۔۔ من کو بالک کہِ کر پرمیسور کے آگے بینتی کرتے ہوئے کہتے ہیں: نوٹ: اہ اشٹپدی ‘گھرُ 2’ دی ہے۔ پہلیاں ۷ اشٹپدیاں ‘گھرُ ۱’ دیاں ہن۔ کلّ جوڑ ۸ ہے۔ نوٹ: اہ اشٹپدی راگ بسنت اتے راگ ہنڈول دوہاں ملویں راگاں وچ گائی جانی ہے۔ (1870)

سری گرو گرنتھ ساہب سٹیک، بھائی منموہن سنگھ: اہ ہے نانک! پربھتا–پردان کرن والے نام دے اک مہت دے سمرن دوارا پراپت ہو جاندا ہے ۔۔ (1960)

سری گرو گرنتھ ساہب درپن، پروفیسر ساہب سنگھ: ہے نانک! جے کوئی منکھّ پرماتما دا نام اک گھڑی-ماتر ہی چیتے کرے تاں اس نوں (لوک پرلوک وچ) آدر ملدا ہے ۔۔۸۔۔۱۔۔۸۔۔ نامُ میکا گھڑی سمھھالی = جے منکھّ پرماتما دا نام اک گھڑی-ماتر چیتے کرے ۔۔۸۔۔۱۔۔۸۔۔ (1962/64)

شرومنی گردوارا پربندھک کمیٹی شبدئرتھ، بھائی منموہن سنگھ: نانک نامُ ملے وڈیائی میکا گھڑی سمالی ۔۔۸۔۔۱۔۔۸۔۔ (1962/69)

ارتھ بودھ سری گرو گرنتھ ساہب، ڈاکٹر رتن سنگھ جگی: نانک (دا کتھن ہے کِ اتنا لابھ) اکو گھڑی دے سمرن نال ہی مل جاندا ہے اتے نام (سمرن نال ایشوری درگاہ وچ) وڈیائی ملدی ہے ۔۸۔۱۔۸۔ (2007)

آدِ سری گرو گرنتھ ساہب درشن نرنے سٹیک، گیانی ہربنس سنگھ: نانک (گرو جی پھرماؤندے ہن کِ جے کوئی منکھّ پرماتما دا) نام اک گھڑی ماتر وی سمر لئے (تاں اس نوں لوک پرلوک دی) وڈیائی مل جاندی ہے ۔۸۔۱۔۸۔ میکا گھڑی–اک گھڑی۔ سمالی–یاد کرے سمرے ۔۸۔ سارنش اتے سدھانت: اس شبد وچ مہروان پربھو دی شکتی دا ورنن ہے، جویں اہ چاہندا ہے تویں ہی سمیں انوسار لوکاں دی اگوائی لئی دھرم تے کرم ستھاپت کردا ہے۔ پربھو دی آدلی شکتی اسدی جوتِ ہے جو ہرکے جیو دے اندر دھری ہوئی ہے جو ہری دے پکھّ دی پشٹی لئی پشکر دا کمّ دندی ہے۔ پھر سبھ نوں جیون-مارگ درساؤن لئی دھرم دے کمّ، بھاو نیم بدھے ہن۔ منکھّ دی پالنا لئی اس نے دھرتی دیگ بنا دتی ہے، جس توں اکو وار ہریک پدارتھ مل جاندا ہے، پربھو منکھّ بے-سبرا ہویا ادھر ادھر بھٹکدا پھردا ہے، آپنے اندر دی توں لابھ نہیں اٹھاندا۔ جے منکھّ دے ہردے اندر اہ وشواش ہو جاوے کِ چنگا تے مندا سبھ کجھ اس پربھو دی اچھا تے ہے، آپنے زور نال نا کوئی کجھ کر سکدا اتے نا ہی کجھ بن سکدا ہے۔ اتھے تاں “ندرِ تماری” دا بول بالا ہے پھر اہ ٹک جاویگا۔ لوکی مسلمان ہاکماں نوں خش کرکے آپنی بولی تے سبھیاچار وی گوا بیٹھے ہن۔ اہ گرو بابا جی ہردے دیاں بھاوناواں دے درشن ہن۔ جویں آپ جی نے مسلمانی سماج نوں ویکھیا تے اس نوں دھروں آئی بانی راہیں نروپن کر دتا۔ (2009/11)

ارتھ–تفسیر بسنتُ—ہنڈولُ اسٹپدی ۸، انمول سنگھ روڈے: نانک – گرو ساہب جی دا بچن ہے کِ نامُ ملے – آدِ پرکھ دا یاد-نام سمرن مینوں ملے (کرکے) وڈیائی – مہما-وڈپن۔ میکا گھڑی – اکّ سمیں لئی اس سمالی – یاد-سمرن کرکے اہ وڈیائی مل سکدا ہے۔ (2025)